Notariusz to osoba wykonująca zawód zaufania publicznego, wyposażona przez państwo w szczególne kompetencje. To właśnie on nadaje urzędowy charakter oświadczeniom stron i czynnościom przewidzianym przepisami prawa, co stanowi fundament bezpieczeństwa obrotu prawnego.
W odróżnieniu od sędziego czy prokuratora, którzy działają w ramach struktur państwowych, notariusz prowadzi własną działalność gospodarczą – kancelarię notarialną. Mimo to, przez charakter powierzonych mu obowiązków, podlega regulacjom i odpowiedzialności typowej dla funkcjonariusza publicznego. Stąd już na poziomie organizacyjnym widzimy unikalne połączenie statusu wolnego zawodu oraz misji służebnej wobec społeczeństwa.
Etos zawodowy i zasady etyki notariusza
Kodeks Etyki Zawodowej Notariusza jednoznacznie określa, że notariusz:
- pełni funkcje publiczne, choć działa jako wolny zawód,
- gwarantuje stronom bezpieczeństwo obrotu prawnego,
- zobowiązany jest do uczciwości, rzetelności, niezależności, bezstronności, a także zachowania tajemnicy zawodowej.
Wiedząc, że każda czynność notarialna niesie daleko idące konsekwencje dla stron, notariusz musi wykonywać ją osobiście, z należytą starannością, zgodnie z prawem i etyką. Nawet jeśli akt prawnie jest poprawny, jego etyczne naruszenie może pociągnąć za sobą konsekwencje dyscyplinarne. Ponadto notariusz powinien dbać o rozwój swej wiedzy poprzez udział w szkoleniach i seminariach oraz o reputację zawodu, dbając o powagę, honor, a także godność swojej profesji.
Odpowiedzialność wielowymiarowa: cywilna, karna, podatkowa i dyscyplinarna
Zawód notariusza niesie ze sobą dużą odpowiedzialność – wielotorową:
-
Cywilną – za szkody wyrządzone wskutek błędów czy zaniedbań w treści aktów notarialnych.
-
Karną – za przekroczenie uprawnień, fałszowanie dokumentów, działanie na szkodę stron.
-
Podatkową – za niewłaściwe rozliczenia lub zaniedbania jako płatnik podatku.
-
Dyscyplinarną – za naruszenie zasad etyki i powagi zawodu, wynikające m.in. z ustawy “Prawo o notariacie” oraz Kodeksu Etyki Zawodu Notariusza.
Warto podkreślić, że notariusz za swoje błędy – zarówno podatkowe, jak i cywilne – odpowiada całym swoim prywatnym majątkiem. To czyni ten zawód szczególnie wymagającym oraz obciążonym ogromnym ryzykiem finansowym.
Co więcej, prawo wymaga od każdego notariusza posiadania obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) – to wymóg ustawowy, który dodatkowo zabezpiecza strony czynności notarialnych.
Odpowiedzialność podatkowa notariusza – PCC i podatek od spadków i darowizn
Notariusz pełni także rolę płatnika podatku, co nakłada na niego obowiązki wobec państwa:
-
Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) – np. przy umowach sprzedaży nieruchomości, ustanawianiu hipoteki czy umowach spółki. Notariusz ma obowiązek pobrać podatek od stron czynności i przekazać go fiskusowi w ustawowym terminie.
-
Podatek od spadków i darowizn – np. przy sporządzaniu umowy darowizny nieruchomości lub udziałów w spółce. Notariusz pobiera podatek od stron i odprowadza go do urzędu, a także sporządza stosowne deklaracje podatkowe.
Zagrożenia z tym związane prezentują się zaś następująco:
- nieprawidłowe naliczenie podatku (np. zła podstawa opodatkowania, niewłaściwa stawka) może skutkować odpowiedzialnością finansową notariusza wobec fiskusa i stron,
- niepobranie podatku – notariusz odpowiada jak podatnik, co może oznaczać konieczność pokrycia zaległości z własnych środków,
- nieterminowe odprowadzenie podatku – grożą sankcje skarbowe, w tym odsetki i kary administracyjne,
- odpowiedzialność karna skarbowa – wynikająca z Kodeksu karnego skarbowego, w przypadku uchybienia obowiązkom płatnika.
Ta rola pokazuje, że notariusz łączy w sobie funkcje prawnika, urzędnika państwowego i płatnika podatku. Odpowiedzialność ta wymaga najwyższej staranności, bo każda pomyłka może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych i finansowych.
Łatwo powiedzieć, trudniej zrobić – presja i wyzwania w zawodzie
Na pierwszy rzut oka zawód notariusza może wydawać się spokojny, ale to pozór:
- każde słowo w akcie może mieć dalekosiężne konsekwencje – prawne i społeczne,
- konieczność balansowania między wolnością wykonywania zawodu a misją służebną wobec państwa oraz obywateli tworzy codzienne napięcie etyczne,
- wysokie wymagania – zarówno formalne, jak i etyczne. Notariusz nie może dopuścić do sytuacji konfliktu interesów, reklamować usług osobiście, stosować nieuczciwej konkurencji czy działać w sposób naruszający godność zawodu;
- każde naruszenie niesie realne konsekwencje – od kary finansowej, przez odpowiedzialność cywilną, po sankcje dyscyplinarne.
Wnioski: dlaczego warto cenić ten zawód?
- mimo charakteru prywatnej działalności notariusz odgrywa rolę łącznika pomiędzy obywatelami a państwem,
- to zawód łączący wolność zawodową z misją publiczną, wymagający najwyższej staranności i odpowiedzialności,
- odpowiedzialność – w czterech kluczowych wymiarach, w tym także podatkowa – pokazuje, jak niezwykle wymagających standardów wymaga się od notariusza,
- fakt, że notariusz odpowiada całym swoim majątkiem za ewentualne błędy, podkreśla powagę i rangę tej profesji,
- właśnie dlatego kodeks etyki, szkolenia, ubezpieczenie OC i nadzór samorządu notarialnego to nie formalności, a fundamenty zapewniające jakość oraz bezpieczeństwo.
Jako doświadczeni notariusze, którzy z pełną powagą i odpowiedzialnością traktują swoje obowiązki, w naszej kancelarii notarialnej w Radzyminie dbamy więc o najwyższe standardy pracy na co dzień.
